H.H. Terbalkt

aan de hand van 'Elegie van de varkens'

Ik loop nog liever door de brandnetels dan dat ik een gedicht lees, laat staan schrijf, zo opende de Nijmeegse onderwijzer H.H. Terbalkt zijn debuutbundel in 1969. Daarop volgde een bonte verzameling spreuken, prozafragmenten en talloze - gedichten waar Terbalkt heel wat literatuurprijzen mee gewonnen heeft. In 2002 ontving hij zelfs de P.C. Hooft-prijs voor zijn hele oeuvre. Maar waarom heeft die man zijn hele leven gedichten geschreven, als hij nog liever door de brandnetels liep? In zijn poëticale gedicht 'Elegie van de varkens’ licht Terbalkt zelf een tipje van de sluier.

Er is zoiets droefs in de wijze ogen van varkens
dat zij wel profeten lijken voor de slachttijd.
(Ik heb het niet erg op profeten en jij? Nee
meer houd ik van het klimop dat omhoog klimt)
Hun slagtand uitgerukt als zij op de lopende band
het moederlijf uittrekken, exodus uit heet Egypte,
de rode zee door van hun verlossing, stro tegemoet
en de messenrijke afgodsbeelden van de mens.
Soms staat er een, een oude beer onder de oude
boom van de kennis, oud uitstervend appelras,
doodstil en kijkt naar de wind op de horizon,
door inzicht blinder dan van nature bijna.

Bijna zie je, in de bruidsachtige herfstsluiers
in de lispelende wind, in de kruidigheid, de gedachte-
wolk op zijn topzware kop: Gestreept rende ik, ever
eenmaal, en wat ben ik nu! O jammer van de getemde
varkens, zij zijn de dichters onder de dieren,
melancholiek en van weinig nut totdat aan de muur
afgebrand, hun speklaag openklapt als een elegie. 

 

afbeelding: Robin Mattias Hurkens: 'Baudelaires bloemen van het kwaad'
(olieverf op hout 100 x 100 cm)

Het is niet meteen duidelijk dat dit gedicht (voor een groot deel althans) gaat over het schrijven van gedichten; de varkens die worden geslacht worden door Terbalkt immers pas helemaal aan het einde ervan vergeleken met dichters: 'melancholiek en van weinig nut totdat aan de muur afgebrand, hun speklaag openklapt als een elegie'. Een klaagzang dus, niet over maar van de dichters.  

Dit is een goed moment om het gedicht opnieuw te lezen. Dan lees je een heel andere tekst. Dat is althans mijn ervaring. Dichters, ze lijken misschien op profeten, maar daar heeft Terbalkt geen hoge pet van op. Hij houdt meer van 'klimop dat omhoog groeit'. Ik geloof dat ik geen betere beschrijving zou kunnen geven van het levenswerk van de dichter H.H. Terbalkt, de dichter die eigenlijk geen dichter wil zijn. Zoals gezegd, hij 'heeft het niet zo op profeten'; ze denken wel op weg te zijn naar het beloofde land, maar het zijn getemde evers wiens slagtand uitgerukt is 'door inzicht blinder dan van nature'.
Als filosoof valt mij hier natuurlijk meteen de verwijzing op naar Plato's befaamde mythe van de grot. Maar daar zit ook een addertje onder het gras. Degene die bij Plato het licht had gezien, werd niet alleen verblind, hij werd ook door alle anderen voor gek verklaard.
Die zogenaamde krankzinnigheid kleeft ook aan H.H. Terbalkt, want hoewel zijn gedichten opvallend aards zijn en getuigen van een soort 'daverende dommekracht' (zijn eigen woorden) is het bepaald geen sinecure om ze te lezen: al die verwijzingen naar de literatuur, de bijbel, en naar politieke en andere maatschappelijke situaties die ik in elk geval lang niet altijd begrijp en waardoor ik overigens ook regelmatig afhaak.

Om de gedichten van Terbalkt op zijn waarde te kunnen schatten, moet je best veel weten. Dat is het kennis-aspect. Heb je die niet, dan blijft er ook nog veel aan de taal te beleven: het metrum, de zinsbouw, de vele alliteraties. Maar dat is vooral een kwestie van gevoel. Lees het hardop, dat werkt het beste, of beter nog: zing het of maak er een rap van. Maar misschien moet je ook wel hetzelfde temperament hebben als Terbalkt en het bovendien met mij eens zijn dat je (ongewenste) heftige emoties beter niet met de ratio moet proberen bestrijden, maar veeleer met andere heftige emoties. En - ook niet onbelangrijk  - je moet er wel de humor van blijven inzien, anders is het niet te doen: gedichten lezen van H.H. Terbalkt.

- Ik begin weer bij het BEGIN
- Reacties worden op prijs gesteld. Dat kan via het CONTACTFORMULIER of gewoon via de mail.